Hợp đồng hoán đổi hàng hóa là gì? Các điều khoản chính và những đặc điểm cần lưu ý

Khi nhắc về các loại hợp đồng chắc hẳn chúng ta đã rất quen thuộc với định ngĩa này, hợp đồng với đặc điểm nổi bật của nó đó là sự thỏa thuận giữa các bên trong hợp đồng để tiến tới xác lập giao dịch với nhau. Hợp đồng có các loại khác nhau dựa trên những đặc điểm chung của hợp đồng trong đó phải kể đến Hợp đồng hoán đổi hàng hóa hiện nay do nhu cầu về hàng hóa tăng cao nên loại hợp đồng này càng được chú trọng phát triển hơn. Vậy để tim hiểu kĩ hơn về hợp đồng hoán đổi hàng hóa là gì? Các điều khoản chính và những đặc điểm cần lưu ý.

1. Hợp đồng hoán đổi hàng hóa là gì?

Hợp đồng hoán đổi hàng hóa, tiếng Anh gọi là commodity swap.

Hợp đồng hoán đổi hàng hóa là một hợp đồng thỏa thuận giữa hai bên tham gia về việc trao đổi dòng tiền dựa trên giá của tài sản cơ sở.

Hợp đồng hoán đổi hàng hóa được sử dụng như một công cụ phòng vệ cho giá của hàng hóa, loại hình này đã được giao dịch trên thị trường OTC từ giữa thập niên 70 cho đến nay.

2. Các điều khoản chính và những đặc điểm cần lưu ý:

Như chúng ta đã biết với hợp đồng hoán đổi hàng hóa sẽ gồm một nhánh thả nổi và một nhánh cố định. Nhánh thả nổi gắn liền với giá thị trường của hàng hóa cơ sở hoặc là dựa trên một chỉ số hàng hóa theo thỏa thuận của hai bên. Còn nhánh cố định thì được xác định rõ trong hợp đồng. Dầu là tài sản cơ sở chiếm phần lớn trong các hợp đồng hoán đổi hàng hóa. Tuy vậy, tài sản cơ sở của hợp đồng hoán đổi hàng hóa có thể là bất cứ mặt hàng nào, ví dụ như kim loại quí, kim loại công nghiệp, khí tự nhiên, gia súc hay ngũ cốc.

Cấu trúc của hợp đồng hoán đổi hàng hóa

Nhánh thả nổi của hợp đồng sẽ được nắm giữ bởi người tiêu dùng của loại hàng hóa này, hoặc là những tổ chức muốn trả một số tiền cố định cho loại hàng hóa đó. Còn nhánh cố định thì được bên nhà sản xuất nắm giữ, họ là những người muốn thanh toán theo một tỉ lệ thả nổi dựa vào giá thị trường của hàng hóa cơ sở.

Kết quả cuối cùng là người tiêu dùng hàng hóa sẽ có được một mức giá cam kết cố định trong một khoản thời gian và nhà sản xuất thì nắm giữ vị thế phòng vệ giá, tránh việc giá hàng hóa bị giảm trong cùng khoản thời gian đó.

Về cơ bản thì hợp đồng hoán đổi hàng hóa được thanh toán bằng tiền mặt dù việc trao đổi hàng hóa thật cũng có thể được qui định trong hợp đồng.

3. Các đặc điểm của hợp đồng hoán đổi:

Nhưu chúng ta đã biết thì loại hợp đồng hoán đổi là sự thỏa thuận giữa hai bên để trong đó hai bên đối tác trao đổi một dòng tiền  này lấy một dòng tiền khác của bên kia. Theo hợp dồng này với các dòng tiền này gọi là các nhánh của swap và đa số các dòng tiền được tính toán dựa trên một số ước tính nhất định. Hợp đồng hoán đổi thường được dùng để phòng ngừa các loại rủi ro tài chính (như rủi ro thay đổi về lãi suất, rủi ro về tỉ giá, giá cổ phiếu…), để hưởng các ưu đãi dành cho các công ty trong nước hoặc nhằm mục đích đầu cơ.

Các hợp đồng swap thường được giao dịch bên ngoài các thị trường giao dịch tập trung. Hoặc nói cách khác nó là một loại công cụ tài chính phái sinh OTC. Hợp đồng hoán đổi không thể được mua hoặc bán trao đổi như các loại chứng khoán hay hợp đồng mang lại, mà chúng thực sự là những hợp đồng cá biệt giữa hai bên xác định. Do đó, cách duy nhất để thoát ra khỏi hợp đồng này là bằng thỏa thuận song phương với phía đối tác để hủy hợp đồng. Hay có thể thông qua mọt cách khác là chuyển nhượng nó cho bên thứ 3 với điều kiện có sự đồng ý của đối tác. Có rất nhiều loại hợp đồng hoán đổi như SWAP tiền tệ, SWAP lãi suất, SWAP chứng khoán… Mỗi loại đều có một đặc điểm riêng Cần lưu ý là rất khó thu xếp một hợp đồng hoán đổi trực tiếp hai bên là những người sử dụng sản phẩm cuối cùng.

Một cơ cấu hiệu quả hơn có sự tham gia của một định chế tài chính trung gian - gọi là tổ chức kinh doanh hợp đồng hoán đổi, nhà tạo lập thị trường hoặc ngân hàng giao dịch hợp đồng hoán đổi đứng giữa và đóng vai trò kết nối hai bên sử dụng cuối cùng, tức là các đối tác của hợp đồng giao dịch hợp đồng hoán đổi hưởng lợi từ chênh lệch giữa giá chào mua và giá chào bán mà họ đưa ra cho các bên nhằm xác định các luồng tiền của hợp đồng. Nhưu vậy nên việc sử dụng nhà giao dịch hợp đồng hoán đổi, hay là tổ chức trung gian, có lợi cho cả hai bên tham gia hợp đồng với hai lí do sau:

- Sử dụng trung gian làm giảm thời gian tìm kiếm để đi đến kí kết hợp đồng hoán đối. Hoạt động trên thị trường với tính chất chuyên nghiệp, tổ chức trung gian sẵn sàng thực hiện một giao dịch hoán đổi vào bất kì thời điểm nào, trong khi các cá nhân hoặc tổ chức thông thường không được chuyên môn hóa trong lĩnh vực này có thể mất nhiều thời gian để tìm đối tác, kể cả khi có sự hỗ trợ của môi giới.

- Việc sử dụng trung gian có thể làm giảm chi phí đánh giá chất lượng tín dụng. Đối với đa số các hợp đồng hoán đổi, một bên đối tác sẽ thanh toán các luồng tiền căn cứ vào kết quả) biến động ngẫu nhiên, hay còn gọi là thả nổi (floating) của một tham số nhất định như lãi suất, tỉ giá hối đoái, mức sinh lời cổ phiếu hoặc giá hàng hóa.

Bên cạnh đó ta thấy đối tác phía bên kia hoặc sẽ thanh toán luồng tiền thả nổi căn cứ vào một tham số khác, hoặc thanh toán luồng tiền cố định. Thời điểm các bên tham gia hợp đồng hoán đổi tiến hành thanh toán các luồng tiền được gọi là ngày thanh toán, và khoảng thời gian giữa các ngày thanh toán được gọi là kì thanh toán.

Vào một ngày thanh toán cụ thể, một bên đối tác sẽ tiến hành chuyển trả tiền cho bên kia và phía bên kia cũng sẽ chuyển trả một khoản tiền ngược lại ngoại trừ trường hợp của hợp đồng hoán đổi tiền tệ), cả hai luồng tiền thanh toán của các bên trong hợp đồng hoán đổi nói chung sẽ được thực hiện bằng cùng một loại tiền tệ.  Kết quả là, các bên thường thỏa thuận chỉ trao đổi luồng tiền ròng mà một bên nợ bên kia, hay là áp dụng nguyên tắc bù trừ ròng (netting).

Đối với hợp đồng hoãn đổi tiền tệ và một số dạng hợp đồng hoán đổi đặc biệt khác, các luồng tiền thanh toán không được ghi nhận theo cùng một loại tiền tệ; khi đó việc bù trừ ròng không thể diễn ra mà các bên phải chuyển cho nhau các luồng tiền theo nghĩa vụ phát sinh một cách độc lập. Một điểm cần lưu ý nữa là hợp đồng hoán đổi chủ yếu được thanh toán bằng tiền mặt, rất hiếm trường hợp yêu cầu chuyển giao vật chất tài sản cơ sở.

Bên cạnh đó ta cần lưu ý là hợp đồng hoán đổi chủ yếu được giao dịch trên thị trường OTC, vì vậy các điều khoản của hợp đồng thường được thiết kế linh hoạt cho phù hợp với nhu cầu cụ thể của các bên. Trong các trường hợp ta thấu dù cho hợp đồng hoán đổi được biết đến là một trong những dạng chứng khoán phái sinh ra đời muộn nhất, nhưng đây có lẽ là công cụ quan trọng nhất nếu xét về qui mô của thị trường. Có ba loại chủ thể tham gia chính trên thị trường hợp đồng hoán đổi, đó là người sử dụng cuối cùng, định chế trung gian và nhà giao dịch tự doanh.

Mục đích của hợp đồng hoán đổi sẽ thường được dùng để phòng ngừa các rủi ro về tài chính cho chủ thể tham gia ký kết hợp đồng do có sự biến động của yếu tố thị trường về lãi suất, tỷ giá hay giá cổ phiếu, …, để hưởng các ưu đãi dành cho các công ty trong nước hoặc được dùng để nhằm mục đích đầu cơ.

Hợp đồng hoán đổi sẽ thường được giao dịch bên ngoài về các thị trường tập trung và thường có sự tham gia của một định chế tài chính về trung gian, sẽ được gọi là tổ chức kinh doanh hợp đồng hoán đổi có thể như nhà tạo lập thị trường hoặc các ngân hàng thương mại. Các tổ chức này sẽ đóng vai trò đứng giữa và kết nối hai bên sử dụng cuối cùng và là các đối tác của hợp đồng giao dịch hoán đổi được hưởng lợi từ sự chênh lệch giữa giá chào mua và giá chào bán mà họ đã đưa ra cho các bên nhằm xác định về luồng tiền của hợp đồng.

Cách duy nhất để các chủ thể thực hiện việc tham gia hợp đồng hoán đổi sẽ thoát ra khỏi hợp đồng này là sự thỏa thuận song phương với bên còn lại để cùng hủy hợp đồng hoặc bằng cách thực hiện việc chuyển nhượng cho bên thứ ba với điều kiện được đồng ý của phía đối tác.